Firma w spadku - jak zabezpieczyć przed likwidacją jednoosobową działalność gospodarczą - część I

Już wkrótce, 25 listopada 2018 r., wejdzie w życie opublikowana w Dzienniku Ustaw nr 1629 z 24 sierpnia 2018 r. Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej. Przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą lub działalność w formie spółki cywilnej zyskają nową możliwość zabezpieczenia kontynuacji działalności firmy - po swojej śmierci. To nowy sposób na dokonanie sukcesji - dotychczasowe możliwości przedsiębiorców jednoosobowych planujących sukcesję były dość ograniczone (choć pozwalające osobom zdecydowanym na ochronę firmy).

Ustawa o zarządzie sukcesyjnym nie jest prosta w odbiorze - nie są bowiem proste zagadnienia, które w ustawie są rozstrzygane. Pamiętajmy, że po śmierci przedsiębiorcy do głosu dochodzą rozbieżne często interesy - osób bliskich, dalszej rodziny, osób wskazanych w testamencie, pracowników, kontrahentów - i co jasne wcale nie najmniej kłopotliwe - interesy skarbu państwa. W kilku kolejnych artykułach omówimy rozwiązania proponowane w ustawie, zaczynając jednak od krótkiego omówienia obecnych możliwości.

Sukcesja przedsiębiorstwa jednoosobowego - stan obecny

Część przedsiębiorstw jednoosobowych jest na tyle ściśle związana z pracą i osobą właściciela, że kontynuacja działalności przez następców prawnych jest praktycznie niemożliwa. Będzie tak np. w przypadku, w którym wartość firmy jest związana głównie z umiejętnościami i wiedzą przedsiębiorcy prowadzącego firmę. Ale część firm posiada swoją samoistną wartość niezależną od osoby właściciela – pozycję rynkową, klientów, produkty, sprawny zespół pracowniczy itp. – likwidacja takiej firmy to po pierwsze, uszczuplenie majątku rodziny, a po drugie, problemy dla wszystkich pracowników, klientów i kooperantów.

Ocena sytuacji

Rozważając kwestie sukcesyjne należy zacząć od możliwie obiektywnej oceny sytuacji. Ponieważ trudno obiektywizm zachować osobie, która przez kilkadziesiąt lat prowadziła własne przedsiębiorstwo, wskazany jest udział osób bliskich, choć niezaangażowanych bezpośrednio w prowadzenie firmy. Mimo dość ograniczonych możliwości, przedsiębiorca, który planuje sukcesję lub działania zmierzające do zabezpieczenia majątku firmy z odpowiednim wyprzedzeniem, z pewnością znajdzie rozwiązanie, które pozwoli uniknąć strat lub je zminimalizować.

Pytanie, na które trzeba znaleźć odpowiedź w pierwszej kolejności brzmi: Czy firma ma kandydata/kandydatów na sukcesorów?

Trochę statystyki

Według stanu na dzień 31 grudnia 2016 r. w rejestrze REGON figurowało blisko 3 miliony osób fizycznych, wykonujących działalność gospodarczą i niemal 300 tysięcy spółek cywilnych (wszystkich spółek handlowych było nieco ponad 500 tysięcy). W 2016 r. jednoosobowa firma była wybierana przez ponad 80% osób rozpoczynających działalność gospodarczą.

W Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG) wpisanych jest ok. 2,4 mln przedsiębiorców (aktywnych i tych, którzy zawiesili wykonywanie działalności gospodarczej).

Wg badań firmy rodzinne stanowią ok. 36% wszystkich polskich przedsiębiorstw, wytwarzając ok. 10% PKB. Inne badania wskazują na znacznie wyższy udział firm rodzinnych w wytwarzaniu PKB - wyniki zależą od kryterium wg. którego firmę uważa się za rodzinną.

W CEIDG jest wpisanych ponad 200 tysięcy osób, które ukończyły 65. rok życia. Ujawnionych w ewidencji jest blisko 103,5 tys. przedsiębiorców, będących wspólnikami spółek cywilnych, spośród których ukończone sześćdziesiąt pięć lat ma przeszło 21 tys. osób^*).

Brak chętnych do kontynuacji działalności

Obecne badania wskazują, że ponad 70% właścicieli firm nie może liczyć na sukcesję w rodzinie. Jednocześnie jedynie niecałe 10% przedsiębiorców podejmuje działania, zapobiegające ryzyku utraty majątku po śmierci. Tymczasem istnieją sposoby (nie są proste i szybkie, ale działając z wyprzedzeniem znajdziemy i czas i środki) aby rozwiązać sytuację w przypadku braku sukcesora.

Sprzedaż

Sprzedaż przedsiębiorstwa, bez względu na jego formę własności, nie jest rzeczą prostą. W trakcie procesu sprzedaży pojawia się wiele ryzyk. Po pierwsze, narażamy się na ujawnienie tajemnicy firmy potencjalnym kupującym, których intencje w istocie sprowadzają się do poznania modelu naszego biznesu. Po drugie, narażamy się na różnego rodzaju ryzyka podatkowe. Po trzecie, musimy przekonać potencjalnego nabywcę o braku ryzyk dla niego lub w przypadku, kiedy te ryzyka istnieją, wyraźnie pokazać ich źródła. Kolejne problemy wiążą się z powstaniem ryzyka prawnego, zabezpieczeniem płatności transakcji, określeniem sposobu przekazania niektórych aktywów (nieruchomości, licencje, patenty itp.).

To wszystko p...